خواجه جمال‌الدین سلمان بن خواجه علاءالدین محمد معروف به سلمان ساوجی (زاده ۷۰۹ (قمری) – درگذشتهٔ ۷۷۸ (قمری) در ساوه) از شاعران اوایل قرن هشتم هجری است. وی از بزرگترین غزل سرایان و غزل‌گویان ایران است.[۱] پدرش خواجه علاءالدین محمد اهل قلم بود.
سلمان ساوجی | |
|---|---|
| نام اصلی | خواجه جمال‌الدین سلمان بن خواجه علاءالدین محمد |
| زاده | ۷۰۹ (قمری) ساوه |
| درگذشته | ۷۷۸ (قمری) ساوه |
| تخلص | سلمان |
| زمینه کاری | شعر |
| در زمان حکومت | جلایریان |
| دیوان اشعار | جمشید و خورشید فراق‌نامه |
| تأثیرگذاشته بر | حافظ |
| پدر و مادر | خواجه علاءالدین محمد |
فهرست
شعرویرایش
سلمان تحصیل کمالات کرد و سخن‌پردازی‌های او تنها از روی قریحه و ذوق نبود. در اوایل عمر خواجه غیاث‌الدین محمّد وزیر سلطان ابوسعید بهادر (۷۱۶–۷۳۷) را در قصاید خود مدح کرد و سپس شیخ حسن بزرگ از سلسله جلایریان و سلطان حسین جلایر و سلطان اویس جلایر را مدح گفت، او مدّت چهل سال در سفر و حضر و تبریز و بغداد مداحی آن خانواده را نمود. سلمان در درجهٔ اوّل قصیده‌سراست و می‌توان او را از آخرین قصیده‌سرایان معروف ایران پیش از صفویان دانست. سلمان در تغزل و عاشقانه‌ها نیز زبردست بود و از این جهت مورد توجه قرار گرفت. ابیات زیر از اوست:
| باد نوروز از کجا این بوی جان می‌آورد | جان من پی تا به کوی دلستان می‌آورد |
| ورنه اقلیم فلک شکرانه این مژده را | مسرعان عالم علوی به رسم مژده خواه |
سلمان ساوجی در شعر زیر به داستان توطئهٔ منصور اشاره دارد که ابومسلم را از مرو به بغداد طلبید و او نرفت، منصور سوگندها خورد و عهدها گرفت که او را آزاری نرساند و ابومسلم از مرو به نیشابور و از آنجا به ری شد. مؤلّف مجمل‌التواریخ می‌نویسد: «چون به ری رسید، رای و خرد آنجا بگذاشت و به همدان شد» و سرانجام به بغداد رفت و به امر منصور کشته شد.
| آنکه می‌انداخت سر چون خیمه بر گردن به ری | شد اسیر خواری و مستوجب چندین عذاب |
| کرد رو بر آسمان کای آسمان تدبیر چیست | آسمان گفتش «ترکت الرای بالری» در جواب |
در منابع به موسیقی‌دانی او اشاره نشده، لیکن رامشییان و موسیقی‌دانان او را گرامی می‌داشتند. دوبیتی او که دربارهٔ کاسه‌نوازی مراغی سروده بر این پایه‌است:[۲]
| آوازهٔ کاسهٔ تو این بنده شنید | وز طبع لطیفش به نواها برسید | |
| این کاسهٔ دیده‌ای که بیننده ز ماست | تا کاسهٔ دیده هست مثل تو ندید |
سلمان گذشته از قصیده و غزل؛ ترجیع‌بند، ترکیب‌بند، قطعه، مثنوی و رباعی نیز گفته‌است:
| بوستان بر دوستان افشاند از این بهجت نثار | آسمان بر آسمان انداخت زین شادی کلاه |
او همچنین در تصوف نیز اشعاری دارد:
| گر سر و ترک کلاه فقر داری ای فقیر | چار ترکت باید اول تا رود کارت به پیش |
| ترک اول ترک مال و ترک ثانی ترک جاه | ترک ثالث ترک راحت ترک رابع ترک خویش |
سلمان ساوجی از جمله شاعرانی است که وصف طبیعت را با حرکت و حیات همراه کرده‌است و به اصطلاح به عناصر بی‌جان. شخصیت و خصایص انسانی بخشیده‌است. او به این شیوه بسیاری از وصف‌های خود را سرشار از زندگی و پویایی و حرکت کرده‌است. اغلب تشخیص‌های او در شکل تفصیلی و با نوعی بیان روایی همراه است.[۱]
آثارویرایش
بسیاری از شعرهای سلمان ساوجی در مدح شیخ حسن و همسرش دلشاد خاتون و سلطان‌اویس سروده شده. او دو مثنوی یکی موسوم به «جمشید و خورشید» به شیوه داستان های نظامی و «فراق‌نامه» دارد:[۲]
پایان زندگیویرایش
سلمان در آخر عمر از نظر جلایریان افتاد و در ساوه انزوا جست و سرانجام در دوشنبه دوازدهم صفر ۷۷۸ هجری قمری در زادگاه خود درگذشت و در روستای کله دشت در نزدیکی ساوه به خاک سپرده شد.[۳]
پانویسویرایش
- [۱] at Avproduction.am
- Այվազյան, Հ. Մ. (2005 (2007)). Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով). Vol. առաջին / երկրորդ. Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատ.
{{cite book}}: Check date values in:|date=(help)
- ↑ پرش به بالا به: ۱٫۰ ۱٫۱ «تشخیص در شعر سلمان ساوجی (1)». پایگاه مجلات تخصصی. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۱۱.
- ↑ پرش به بالا به: ۲٫۰ ۲٫۱ ستایشگر، مهدی (۱۳۷۶)، نام نامهٔ موسیقی ایران زمین جلد سوّم، تهران: اطلاعات، ص. ص۲۷۹، شابک ۹۶۴-۴۲۳-۳۷۷-۸
- ↑ «سلمان ساوجی». پایگاه اطلاع‌رسانی و درگاه الکترونیکی شهر اراک. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۱۱.
منابعویرایش
- [۲] at Avproduction.am
- Այվազյան, Հ. Մ. (2005 (2007)). Ով ով է. հայեր (կենսագրական հանրագիտարան: Երկու հատորով). Vol. առաջին / երկրորդ. Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատ.
{{cite book}}: Check date values in:|date=(help) - «نگاهی به شعر و زندگی سلمان ساوجی/ داستان مجادله عبید زاکانی و سلمان ساوجی». ایبنا. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۲۱.
- سلمان ساوجی در دانشنامه ایران زمین
- جباری، رحمت اله، داستان جمشید و خورشید، نشر حریر ۱۳۹۰ تهران
- احمد نعمتی (۱۳۸۳)، «۲»، ساوه شهر باستانی، ج. اول، انتشارات علاء، ص. ۷۱–۸۲، شابک ۵-۰-۹۵۴۲۲-۹۶۴
پیوند به بیرونویرایش
| مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به سلمان ساوجی در ویکی‌گفتاورد موجود است. |
