آقای مصطفوی رئیس ادارهء کل باستانشناسی
در شمارهء دوم و سوم سال ششم(اردیبهشت و خرداد 1332)آن مجله گرامی در مقالهء(یکروز درساوه)صفحهء 105 ضمن اظهارنظر دربارهء بنای تاریخی مسجد جامع ساوه چنین مرقومفرمودهاند، (....ادارهء باستانشناسی اولا فقط قسمت اصلی این عمارت را که جنبهء تاریخی داردنگاهبانی کند و بقیه را بحال خود گذارد که اندکاندک خراب شود زیرا نگاهداری و تعمیر آن همخرج زیاد دارد و هم بیفایده است...)چون ممکن است برای برخی از خوانندگان گرامی آن مجلهءوزین این سنخ فکر دربارهء آثار تاریخی بوجود آید و احیانا برخی علاقهمندان نیز چنین رفتاری رادربارهء ابنیهء ملی و باستانی بپسندید لازم دانست بطور ایجاز برنامهء ادراهء کل باستانشناسی رادر مورد تعمیرات اساسی مسجد جامع ساوه بشرح زیر معروض دارد:
1-تعمیر اساسی گنبد که از آثار منحصر و نفیس عهد شاه اسمعیل اول صفوی است.
استحکام دیوارهای مختلف خارجی مسجد که تا حدی عملی شده و انشاء اللّه متدرجا ادامه خواهدیافت.
3-تجدید ساختمان تدریجی طاقنماهای ضلع شرقی مسجد.
4-پیبندی مجدد منارهء عهد سلجوقی.
بنابرای چنانکه ملاحظه میفرمایند ادارهء کل باستانشناسی نه تنها بنای مسجد را بحال خودنمیگذارد که بانهدام و خرابی بیشتر منجر گردد بلکه با برنامهء جامع و کلی سعی مینماید در حفظ وتعمیر قسمتهای اساسی و قابل مرمت اقدام نماید که آنرا از وضع خراب و منهدم فعلی خارجسازد و انشاء اللّه تا حدی به هیئت اولی و اصلی عودت دهد،ولی البته آن قسمت از بنا که غیرقابلعلاج و جلوگیری از انهدام میباشد و بهیچوجه و با هیچ اقدامی نمیتوان از خرابی آن جلوگیری کردطبق نظر مذکور در مقالهء فوق محکوم بانهدام بوده و از اختیار این اداره خارج است.
ضمنا برای مزید اطلاع علاقهمندان ذکر این نکته را بمورد میداند که برخی از عناصر هم برای دفاعاز اقدام مرحوم ظل السلطان در خرابی ابنیهء عهد صفویهء اصفهان اظهار میدارند که چونشاهزاده مشارالیه مشاهده نمود برخی از قسمتهای ابنیهء تاریخی و نفیس اصفهان اصلا قابلتعمیر و نگهداری نیست آنها را خراب و ویران نمود و ادراهء کل باستانشناسی امیدوار است حتیالمقدور از پیروی چنین رویه و تدبیری احتراز کند و ابنیهء تاریخی را تا حد امکان تعمیر و نگهدارینماید.
محمد تقی مصطفوی رئیس ادارهء کل باستانشناسی
جواب ما
از آقای مصطفوی رئیس محترم ادارهء کل باستانشناسی هم امتنان داریم و هم گله!امتنان داریم کهبمندرجات مجله توجه فرمودهاند،گله مندیم که اظهار بسیار ساده و بی پیرایهء کارکنان مجله رادربارهء مسجد مخروبهء ساوه با عقیده و اقدام مرحوم ظل السلطان در خرابی ابنیهء با شکوه ومعمور سلاطین صفویه،و گرچه مثل،درخور سنجش و مقایسه شمردهاند.
کسانی که بساوه و بدیدن این مسجد رفتهاند مشاهده فرمودهاند که جز ایوان و گنبد و گوشوارههایقسمت جنوبی که قابل تعمیر و نگاهبانی است قسمتهای دیگر نه ارزش تاریخی دارد و نه قابلمرمت است.ادارهء باستانشناسی سالی پانصد تومان برای تعمیر مسجد ساوه اعتبار دارد،با اینمبلغ ناچیز -اگر پرداخته شود و بمصرف رسد-همین قدر که قسمت اصلی از انهدام و خرابیمصون ماند باید ممنون بود،اما تعمیر و نگاهبانی قسمتهای دیگر که نه یک سطر خط در انهست،و نه یک قطعه گچبری:و دیوارها و ستونها و سقفهای آن غالبا فرو افتاده است و لانهءجانورهای گوناگون شده است نه تنها بیفایده مینماید بلکه اهمیت و اعتبار فنی قسمتهای اصلیرا هم در مقام قیاس از میان میبرد.
بلی،اگر لااقل پنجاه هزار تومان در یکسال صرف تعمیر آن شود ممکن است بصورت ظاهر بشکلعمارات معمولی گلی درآید،و چه بهتر که این همت باشد و چنین وسیلهای فراهم آید.اما با وضعفعلی نظر بنده همان است که عرض کردهام،و بینیت اصرار،تکرار میکنم:
اولا-این مبلغ پانصد تومان در سال،فقط بمصرف تعمیر قسمت اصلی و اساسی مسجد برسد. یعنی بمصرف تعمیر طاقها و گوشوارهها و گنبدها و محرابها و ایوانهای ضلع جنوبی که دارای
ثانیا وضع مسجد در فضائی روشن و مناظری زیبا ایجاب میکند که صحن وسیع و اطرافمسجد،گلکاری و درخت کاری شود تا مردم و مسافرین علاقمند را تفرج گاهی باشد و جز این راهی
نیست که از باغبان محافظ بخواهند که بنفع خود در مدتی طولانی،اما محدود،این اقدام را بکند.
ثالثا-کارتی زیبا و رنگین از مسجد تهیه کنند و با نهایت ادب در دسترس زائرین و سیاحان بگذارندچه تقریبا مسلم است که از محل فروش این کارتها مددی بتهیهء وسائل تعمیر مسجد خواهد رسید.(این نظری است کلی دربارهء هر یک از آثار تاریخی و باستانی).توفیق دوست بزرگوار آقای مصطفوی را که با عقیده و ایمان تمام خدمت میکند از خداوند متعالخواستارست.
بزرگان چه میگویند؟
هرکس دلهای رنجیده و آزرده را تسلی و دلداری ندهد دشمن خوبی و یار بدی است. ẓMme de stailẒ
*** کسانی از زندگی شکایت میکنند که دل هوسناکشان درپی امر غیرممکن میدود. ẓE.RenanẒ
*** کسانی که شادکامی و سرمستی را بهتر و بالاتر از تکلیف میدانند درخور استقلال و آزادگینمیباشند. ẓA.de.GasparinẒ
*** موانع و مشکلات برای تهییج و پافشاری ایجاد شدهاند نه بمنظور تسلیم شدن و مأیوس شدن-مبارزهجوئی و ستیزهکاری با حوادث و مخاطرات،صیقلدهنده و محرک استعداد و لیاقت است.ẓChanningẒ
